تحول و دگرگونی در زندگی بشر به ویژه در حوزه تولید، ارتباطات، مبادله اطلاعات و نزدیک شدن اندیشه ملت های گوناگون، نوعی انگیزه اجتماعی پدید می آورد که می توان آن را نوسازی یا نوآوری نامید. این انگیزه در بسیاری از جوامع به خصوص کشورهای در حال توسعه، زمینه را برای اصطلاح های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از جمله نوسازی نظام آموزش و پرورش فراهم می کند و مردم این جامعه ها را درباره شرایط خویش و چگونگی تعلیم و تربیت فرزندان خود به اندیشه وا می دارد زیرا آموزش و پرورش کلید توسعه و پیشرفت همه جانبه جوامع در تمامی ابعاد است.
امروزه بسیاری از متفکران و متخصصان تعلیم و تربیت که نگاهی تازه در زمینه اصلاحات آموزشی دارند، براین باورند که برنامه ریزی برای تحول، نوسازی و بهتر شدن شرایط آموزش در واقع تجدید نظر اساسی در عملکرد گذشته و کنونی نظام آموزش و پرورش محسوب می شود زیرا در این صورت می‌توان با نگاهی نو و جامع عواملی را که سبب رکود فعالیت های فرهنگی و علمی شده و مشکل های کنونی نظام آموزش و پرورش را به دنبال داشته است، شناسایی کرد.
نوسازی باید از مرحله ای آغاز شود که آموزش دانش‌ها و مهارت های جدید و یادگیری عمیق‌تر را به دنبال داشته باشد. در واقع نخست باید مسیری را مشخص کرد که سیاست و عملکرد وزارت آموزش و پرورش کشور، برنامه ریزی ها و تعیین روش ها در آن جهت سیر کند. تعیین مقاصد عالی آموزش و پرورش و مشخص کردن هدف‌های کلی و آموزشی در نوسازی این نهاد شاید از ضروری‌ترین و دشوارترین اموری باشد که مسوولان نظام آموزش و پرورش با مشارکت صاحبنظران علوم انسانی به ویژه علوم تربیتی باید برای دستیابی به آن انجام دهند.
ضرورت توجه به نوسازی و تحول در آموزش و پرورش، نقش اثرگذار این مقوله را در جامعه نشان می دهد. مسوولان امر و دولتمردان می توانند با برنامه ریزی مناسب در این مسیر به اهداف مطلوب در این عرصه دست یابند و با تخصیص منابع و امکانات لازم و با بهبود زیرساخت ها؛ یاری بخش توسعه و پیشرفت در این وزارتخانه مهم باشند.
«حسین طالب زاده» کارشناس آموزش و پرورش و استاد دانشگاه فرهنگیان، لزوم توجه به مقوله نوسازی و تحول در آموزش و پرورش را بسیار مهم دانست و افزود: نهاد مدرسه را در تمامی جوامع دارای اهمیت بالایی دانست و گفت: مدرسه، حکومت و خانواده از ابتدای خلقت بشر به عنوان اصلی ترین نهادهایی هستند که نیازهای اولیه انسان را برآورده می کنند و هرگاه گروه و فکری در جامعه به مدرسه اهمیت نداده، دچار مشکل و تزلزل شده اند. در ادامه ایرنا به گفت و گو با وی پرداخته است:
** مدرسه مهمترین نهاد اجتماعی در تمامی جوامع
جوامعی که به دنبال پیشرفت هستند بایستی مدرسه را که مهم ترین نهاد اجتماعی، تربیتی و آموزشی به شمار می رود، به منظور تربیت صحیح دانش آموزان در تمامی ابعاد تقویت کنند. آموزش و پرورش با ارزشمندترین حوزه برای سرمایه گذاری کشور به شمار می رود و باید برای توسعه، بیشترین توجه معطوف به آن شود. در واقع پیشرفت جوامع، نشانه برخورداری از آموزش و پرورشی کارآمد و توانمند است که در جهت رفع نیازهای جامعه گام برمی دارد.
** ارتباط مستقیم توسعه در جامعه با نوسازی در آموزش و پرورش
کشورهای غربی برای اینکه به پیشرفت دست یابند، برخی از ارزش های فرهنگی خود را تغییر دادند، گرچه این تحول مستلزم مدت زمان طولانی بود اما در جریان این نوسازی، نهادهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز به صورت بنیادین متناسب با ظرفیت های خویش دچار تغییر شدند تا در طول این فرایند، سطح رفاه جامعه هم ارتقا یابد.
سیاستمدارانی که در حوزه آموزش و پرورش فعالیت دارند، باید توجه ویژه ای به مدرسه داشته باشند و ابعاد مختلف اهمیت آن را درک کنند و برای توسعه انسانی بایستی از امکانات موجود، بیشترین استفاده را برای نوسازی این نهاد مهم آموزشی ببرند. هماهنگی محیطی دیگر عاملی است که هم آموزش و پرورش و هم سیاستمداران این وزارتخانه باید به آن اهمیت دهند. این سازمان، منشا تغییرها و نوآوری های اجتماعی در جامعه محسوب می شود و تغییر در آن به معنای انجام دادن کارها و برنامه ها به گونه ای متفاوت و با توجه به گستردگی و تنوع موجود در ساختار اجتماعی جامعه است، این تحول ها و نوآوری ها باید تعادلی و از ایستایی و ثبات دور باشند.
سیاستمداران باید بکوشند تا بیش از پیش اهمیت این نهاد را درک کنند و همکاری لازم را به صورت عملیاتی با آموزش و پرورش شکل دهند. برای نمونه می توان از عملیاتی کردن برنامه توسعه تخصیص بودجه نام برد. در وزراتخانه آموزش و پرورش، ظرفیت ها بسیار کافی و فوق العاده زیاد است، به همین جهت بایستی متناسب با تغییرهای فرهنگی و تکنولوژی به اندیشه تحول در این نهاد اندیشید. تغییر در محتوای کتاب های درسی، استخدام معلمان و هماهنگی با عصر تکنولوژی در این وزارتخانه ضروری است و باید راه حلی برای بررسی در این زمینه به طور اساسی ارایه شود.
** انتقال ارزش ها یکی از کارکردهای اصلی مدرسه
یکی از کارکردهای مهم این نهاد انتقال ارزش ها است زیرا این مقوله ها از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. آموزش و پرورش یک نظام بزرگ و پیچیده ای محسوب می شود که بخش های آن باید با هم همخوانی داشته باشند و از سیاستگذاری منسجم و متناسبی برخوردار باشد. اینک با ورود سیستم های دیجیتالی به فضای های آموزشی کار این نهاد بسیار سخت و پیچیده شده است زیرا به سرعت عملکرد آن، تجزیه و تحلیل می شود و بایستی با سیاست های خاص، از ارزش های نو در کنار ارزش های کهنه اما کارآمد استفاده کند و با به کار گرفتن خلاقیت ها، دگرگونی اجتماعی را به طور غیر مستقیم انجام دهد تا در کنار نوآوری سبب ایجاد مقاومت بخش هایی از جامعه نشود.
نظام آموزش و پرورش و عناصر سازنده آن را نمی توان به طور کلی تغییر داد و برنامه های جدید و روش های کلی را جایگزین آن کرد، زیرا این عناصر به هم پیوسته اند و بر روی هم تاثیر متقابل دارند و با نهادهای دیگر اجتماع از ارتباطی نزدیک برخوردار هستند و اگر تنها تقلید از الگو های دیگر جوامع باشد نه تنها نتیجه ای مطلوب یعنی نوسازی و بازسازی به دست نمی آید بلکه سردرگمی های تازه ای هم شکل می گیرد که ترمیم آن ها بسیار دشوار است. باید دانست، تلاش همه جانبه مسوولان و تصمیم گیران حوزه آموزش و پرورش و رسانه ها متناسب با پیشرفت دنیا سبب نوسازی در این نهاد مهم اجتماعی می شود.
** مدرسه؛ تولید کننده اندیشه
آموزش و پرورش باید به طرف غیر متمرکز شدن پیش برود و به مدرسه ها اجازه تولید فکر بدهد و وزارتخانه بر این روند نظارت داشته باشد. بروز رسانی مدرسه ها و همگام شدن با فضای دیجیتال سبب شده است تا در مدت زمان کوتاه و به سرعت با تکنولوژی حاکم بر فرهنگ جامعه همراه شویم و از پتانسیل های موجود در این نهاد برای نوسازی استفاده شود تا تغییرها بر روی افکار عمومی نیز تاثیر بگذارد. نگاه وزیر جدید به این نهاد بایستی غیر متمرکز و در بحث فضای دیجیتال بسیار دقیق و قوی باشد، متناسب با تکنولوژی روز دنیا حرکت کند و این مستلزم داشتن گروهی منسجم است که تحول و ضرورت نوسازی در بدنه وزارتخانه را درک کنند.
** سالم سازی فضای دیجیتال با تولید محتوای مناسب
در برابر بهره وری از فضای دیجیتالی در مدرسه ها در کشور دو موضع وجود دارد که یک پذیرش و دیگری نفی آن است. در واقع باید احساس ضرورت استفاده از فضای دیجیتال به گونه ای باشد که مقاومت ها با این پدیده کم شود.
باید دانست، مقوله ای به نام قدرت نرم که مبتنی بر تولید اطلاعات در فضای دیجیتال است بسیار دیده می شود، به همین جهت باید تولید محتوای الکترونیکی در آموزش و پرورش را بسیار زیاد کنیم. اگر یک آموزگار در مدرسه بتواند به اندازه ظرفیت خودش تولید محتوای مطلوب کند این فضا از هر گونه آسیبی به دور خواهد ماند و دیگر نیازی نیست که از تولیدهای دیگر کشورها بهره ببریم و حتی بر روی آثار فرهنگی آنها نیز تاثیر گذار خواهیم بود. در بحث ضرورت نوسازی، آموزش و پرورش باید با آموزش عالی ارتباطی قوی و تنگاتنگی برقرار و ابعاد این نوسازی را برای مردم تبیین کند. اینکه گفته شود در کدام فضاهای آموزشی دچار اشکال هستیم و نوسازی در آن جا بسیار ضروری است یکی دیگر از اقدام های موثر به شمار می رود. اطلاع رسانی و آگاه ساختن افکار عمومی از نوسازی در این نهاد، مهمترین بحث در این زمینه محسوب می شود.
** فرایند محوری آموزش و پروش
آموزش و پرورش کشور با توجه به سند تحول بنیادین باید تحول پذیر و فرهنگی محور باشد. یعنی فرایندمحوری بایستی به مهارت منجر شود. آموزش و پرورش پتانسیل های زیادی در جهت رفاه کارکنان خود دارد اما استفاده از این امکانات به نحو صحیح مستلزم یک تفکر اقتصادی است. یکی از مشکلات اساسی معلمان بحث تکریم و رفاه آنان به شمار می رود که با برداشتن قانون های دست و پاگیر در این زمینه شاهد رضایتمندی این قشر خواهیم بود. با یاری جستن از افرادی که بر فعالیت های اقتصادی به خوبی اشراف دارند، با کمترین منابع موجود، بایستی بهترین استفاده را از همین میزان توان داشت و نباید تنها به سودآوری فکر کرد بلکه باید به ارایه خدمات همراه با تکریم پرداخت.
** نوسازی و تحول در بخش های مختلف آموزش و پرورش
توسعه منابع انسانی در آموزش و پرورش بحث معلمان، کادر آموزشی در مدرسه ها و تعلیم و تربیت دانش آموزان است. این نکته مهمی محسوب می شود که نسبت معلمان به کادرهای اجرایی در سازمان ها و وزارتخانه مربوطه نسبت به آموزگاران به صورت دو به یک است که این یکی از معضل های آن به شمار می رود که بایستی در جهت برطرف کردن این مشکل گام برداشت. کوچک کردن اداره های این نهاد یکی دیگر از بهترین راه ها برای توسعه این نهاد محسوب می شود. همچنین با بهره گیری از نیروهای جوان در کنار افراد با تجربه می توان به کارآیی و عملکرد بالایی دست یافت و این یکی دیگر از ابعاد نوسازی است که باید در دولت تدبیر و امید به آن اهتمام ویژه ای شود.
** پاشنه آشیل دولت ها، نبود فضای ارتباطی کارآمد
این صندوق یک شرکت بزرگ اقتصادی برای فرهنگیان است که بایستی در راستای سودآوری فرهنگیان حرکت کند. این مرکز بایستی فعالیت های خود را به گونه ای انتخاب کند که بهره وری بالایی داشته باشد اما نبود ارتباط صحیح و کارآمد رسانه ای در این صندوق با قشر فرهنگیان و جامعه باعث شد تا این مشکل بزرگ به وجود آید. در واقع وجود یک روابط عمومی قوی به منظور یک فعالیت اقتصادی ضروری است و با تمرکز در فضای ارتباطی می تواند به این مهم دست یابد.
باید دانست پاشنه آشیل دولت ها در جهان، استفاده نکردن مطلوب از فضاهای ارتباطی است. دولت موبایلی از جمله پدیده های مدرن و جدید به شمار می رود که افراد به وسیله گوشی های همراه تمامی کارهای روزمره خویش را اداره می کنند. وزارتخانه ای همچون آموزش و پرورش که یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین نهادها در اجتماع به شمار می رود نباید به استفاده از فضای مجازی و تکنولوژی بی تفاوت باشد و باید مشکلات خود را بازگو کند تا هم مسوولان و هم افکار عمومی نسبت به آن آگاهی یابند زیرا در غیر این صورت در هنگام شکل گیری یک معضل و آشکار شدن آن، جامعه با غافل گیری روبرو می شود.